Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) Stratejik Planı (2010-2014) 15 Nisan 2010 günü Bakan Taner Yıldız’ın açıklamalarıyla kamuoyuna duyuruldu ve basında geniş yer aldı. Şimdiye değin pek çok kamu idaresinin stratejik planı açıklanmış olmasına karşın hiç birinin bu denli ilgi görmemiş olmasını, kamuoyunun enerji ve tabii kaynaklara verdiği önemin bir göstergesi olarak değerlendirmek mümkündür. Bu yazıda Stratejik Planın hangi bağlamda hazırlandığı ve kimi özellikleri hakkında bilgi verilecek, içeriğine ve madencilik alanına giren hedeflere ilişkin kimi değerlendirmeler yapılacaktır.

*          *          *

Kamu idarelerinin stratejik planları, 2003 yılında yayımlanıp 2005 yılında yürürlüğe giren Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (KMYKK)’nun 9’uncu maddesi gereğince hazırlanmaktadır. Ancak kamu idarelerinde stratejik planlamanın gündeme gelmesi biraz daha eskilere uzanmaktadır. Konu ilk kez Dünya Bankası ile işbirliği içinde 2000 yılında hazırlananı ve 2001 yılında yayımlanan Kamu Harcamaları ve Kurumsal Gözden Geçirme Raporu (PEIR)  ile Türkiye gündemine gelmiştir. Bu raporun hazırlanmasındaki amaç, Türkiye’deki harcama sisteminin mali disiplin, stratejik öncelikler ile kaynakların etkili ve ekonomik kullanılması amaçlarına ne kadar yönelik olduğunu tespit etmekti. Bu raporda, kamu idarelerinde politika oluşturma kapasitesinin zayıf olduğu belirtilmiş ve bu sorunun çözümüne yönelik olarak bazı tavsiyeler yer almıştır. Tavsiyeler, izleyen yıllarda, 2001-2005 dönemini kapsayacak 8’inci 5 Yıllık Kalkınma Planının maliye politikası hedeflerine, IMF’ye verilen niyet mektuplarına, AB müktesebatının üstlenilmesine ilişkin ulusal programlara yansımış ve Dünya Bankası ile imzalanan kredi anlaşmalarının koşulları arasında yer almıştı.

Aslında stratejik planlamanın idari boyutu önce Temmuz 2004’te Meclis’ten geçen Kamu Yönetiminin Temel İlkeleri ve Yeniden Yapılandırılması Hakkındaki Kanun’da yer almıştı. Ancak bu kanunun veto edildikten sonra bir daha gündeme getirilmemesi nedeniyle oluşan boşluk, konunun mali boyutunu düzenleyen KMYKK ile Mahalli İdareler, Büyükşehir Belediyeleri ve Belediyeler Kanunlarına yapılan eklemelerle giderildi.

Stratejik planlama yaklaşımı ile kamu idarelerinin politika belirleme ve maliyetlendirme kapasitesinin güçlendirilmesi; amaç ve hedeflere dayalı yönetim anlayışı ve bütçelemenin geliştirilmesi; kamu hizmetlerinin arzında yararlanıcı taleplerine duyarlılığın artırılması ve hesap verme sorumluluğunun tesis edilmesi amaçlanmaktadır. Dünya Bankası’nın pek çok ülkeye önerdiği bu sistemin benzeri, 1993 yılında yürürlüğe giren bir kanunla 1997 yılından itibaren ABD kamu idarelerinde de uygulanmaktadır. Dünyada stratejik planlama çalışmalarının geçmişi ise 25-30 yılı bulmaktadır.

Kanunda “stratejik plan”; kamu idarelerinin orta ve uzun vadeli amaçlarını, temel ilke ve politikalarını, hedef ve önceliklerini, performans ölçütlerini, bunlara ulaşmak için izlenecek yöntemler ile kaynak dağılımlarını içeren plan, olarak tanımlanmaktadır.

Kanuna ve ilgili yönetmeliğe göre;
- Bakanlar; idarelerinin amaçları, hedefleri, stratejileri, varlıkları, yükümlülükleri ve yıllık performans programları konusunda her malî yılın ilk ayı içinde kamuoyunu bilgilendirir;
- Stratejik planlama sürecinde; kamu idaresinin hizmetinden yararlananların, kamu idaresi çalışanlarının, sivil toplum kuruluşlarının, ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile diğer ilgili tarafların katılımlarının sağlanması ve katkılarının alınması, sistemin temel ilkelerindendir.
- Stratejik planlar beş yıllık dönemleri kapsar. En az iki yıl uygulandıktan sonra, kalan süresi için güncelleştirilebilir. Güncelleştirme, stratejik planın misyon, vizyon ve amaçları değiştirilmeden, hedeflerde yapılan nicel değişiklikleri içerebilir.
- DPT, stratejik planları; plan ve programlar ile stratejik plan hazırlamayla ilgili usul ve esaslara uygunluk ve diğer idarelerin stratejik planlarıyla uyum ve tutarlılık hususları açısından inceler.

*          *          *

ETKB Stratejik Planına internetten erişebilmek mümkün olduğundan, bu yazıda içeriğine ilişkin bilgi verilmemektedir.

İlk olması nedeniyle, açıklanan Stratejik Planda eksiklikler/hatalar olması bir ölçüde doğal karşılanmalıdır. Ancak aşağıda belirtildiği üzere Stratejik Plandaki eksiklikler/kusurlar, makul sayılabilecek sınırları hayli zorlamaktadır.

- Stratejik Planda verilen bilgilere ilişkin hemen hiç ayrıntı/derinlik bulunmamaktadır. Özellikle “Durum analizi” bölümü hayli zayıftır. Bu bölümde olması beklenen paydaş analizi (etkileşim içinde olduğu kesimler ile bunların görüş ve önerileri) ve çevre analizine (Bakanlığın faaliyet alanlarında dünyadaki durum ve gelişmeler, yönelimler, yaklaşımlar; başka ülkelerdeki muadil kurumların yapıları ve işleyişleri vb) ilişikin bilgi bulunmaması önemli eksikliklerdendir. Bu çalışmalar yapıldığı halde mi bulguları Stratejik Plana konmadı, yoksa hiç mi yapılmadı? Oysa böylesi bir çalışmada, örneğin madenciliğimizin rasyonelleştirilmesi açısından, başka ülkelerin madencilik mevzuatları ile Maden İşleri Genel Müdürlüğünün muadili idare yapılarının, işleyişlerinin, ruhsat verme ve denetleme süreçlerinin incelenmiş olması pek çok yarar sağlayabilirdi.

- ETKB Stratejik Planı, on Bakanlığa ait yayımlanmış stratejik planlar arasında, görsel kalitesine en az önem verilenidir ve Kemal Unakıtan döneminde hazırlanmış olan Maliye Bakanlığı’nınkinden sonra sayfa sayısı en az olandır.

- Misyon’un tüm faaliyet ve hizmetleri kapsayıp kapsamadığı, vizyonun yeterince açık olup olmadığı tartışılabilir.

- Tabii kaynaklara ilişkin amaç ve hedeflere itiraz etmek için bir neden bulunmamaktadır. Ancak bunların ne ölçüde gerçekleşeceğini, özellikle;

1) yapımına başlanan yerli kömür yakıtlı termik santralların hepsinin 2013 yılına değin tamamlanıp tamamlanamayacağını ve 2) ruhsat ve denetim işlemlerinde etkinliğin artırılması, Bakanlığın yeniden yapılandırılması, istatistik ve planlama altyapılarının güçlendirilmesi hedeflerinin, madenciliğimizi ne ölçüde rasyonalleştireceğini zaman gösterecektir.

Umarız ki, belirtilen bu eksiklikler/kusurlar, Bakanlığın stratejik plana verdiği/vermediği önemin göstergesi değildir.

İdari kültürde çok önemli dönüşümlere yol açması beklenen kamu idarelerinde stratejik plan uygulaması; politika oluşturmada katılımcılığa olanak tanıması, kamu hizmetlerinin arzında yararlanıcı taleplerine duyarlılığı artırması ve hesap verme sorumluluğu getirmesi gibi nedenlerle, toplum yararı açısından öncekine göre daha ileri bir sistem olarak değerlendirilmektedir. Ancak uygulamanın nasıl olacağını zaman gösterecektir.

Stratejik planların göstermelik olmaması için herkese, özellikle meslek örgütlerine görev düşmektedir. Bu nedenle, Bakanlığın faaliyetleri yakından izlenmeli, gelişmeler Stratejik Plan hedefleri ile karşılaştırılmalı, çalışmalara etkin katılım için çaba harcanmalı, gerekirse hesap sorma mekanizmaları zorlanmalıdır.

Yararlanılan Kaynaklar (İnternet adresi verilen kaynaklara 05.05.2010 günü ulaşılmıştır.)

1) ETKB Stratejik Planı (2010-2014) ve sunuş konuşmaları.
2) ETKB Stratejik Plan Hazrlık Programı, Kasım 2006. http://www.sp.gov.tr/documents/ETKBhazirlikprogrami.pdf.
3) Kamu Mali Yönetim ve Kontral Kanunu ve Genel Gerekçesi.
4) Kamuda Stratejik Yönetim, Temel Soru ve Cevaplar, http://www.sp.gov.tr/sss.html.
5) Türkiye’de Stratejik Planlama Sürecinin Temelleri Nelerdir? http://portal1.sgb.gov.tr/kurumsal/straplan/egitim_notu.pdf.
6) Planlama Yaklaşımındaki Gelişmeler, DPT Ekonomik Modeller ve Stratejik Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Kasım 2002, http://ekutup.dpt.gov.tr/planlama/abd.pdf.
7) 22.06.2000 Tarihli Niyet Mektubu Tercümesi, HM, http://www.tcmb.gov.tr/yeni/niyet/Niyetmektubu.html
8) 10 Bakanlığa ait stratejik rapor, Stratejik Planlar ve Performans Programları,  http://www.sp.gov.tr/spler.html.
9) Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu, 2. Sürüm, DPT, Haziran 2006, http://www.sp.gov.tr/documents/Sp-Kilavuz2.pdf.

---------

Bu yazı 17.05.2010 tarihinde enerjienergy.com adlı web sitesinde yayımlanmaya başlamıştır.